Category
GEÇİŞ DÖNEMİ ADALETİ
Geçiş dönemi adaleti (GDA), yaygın ve sistematik insan hakları ihlallerinin yaşandığı ülkelerde barış ve demokrasiye geçiş sürecinde uygulanan, yargısal ve yargı-dışı mekanizmaları ifade eder. Resmi GDA mekanizmaları olan ceza mahkemeleri, hakikat komisyonları, onarım programları ve kurumsal reformun yanı sıra hayatta kalanlar, çatışmadan etkilenen halklar ve sivil toplumun oluşturduğu gayriresmi mekanizmalar da bulunmaktadır. GDA bir yönüyle geçmişe bakarak ihlaller hakkındaki hakikati ortaya çıkarmayı, sorumluları yargılamayı, ihlallerin doğurduğu zararları onarmayı hedeflerken diğer yönüyle geleceğe bakarak bu ihlallerin tekrarlanmaması için önlemler almaya çalışır.
GDA pratiği ve literatüründe yalnızca yaşam hakkı ve işkence yasağı gibi medeni ve siyasal haklara odaklanan ve her bağlama aynı mekanizmaları öneren/dayatan yaklaşım eleştirilmektedir. Buna alternatif olarak yerelden, bağlama özgü, katılımcı süreçler ve toplumsal cinsiyet, ırk, etnisiteye dayalı ayrımcılık gibi yapısal eşitsizliklerin dönüştürülmesi amacıyla ekonomik, sosyal ve kültürel hakları da odağa alan bir yaklaşım önem kazanmaktadır. Bu yaklaşımda çatışmadan etkilenenlerin ve özellikle kadın ve/veya LGBTİ+’ların deneyimlerinin görünür kılınması ve ‘mağdur’ dışında, kesişimsel failliklere (örneğin, barış inşacısı, tanık ve/veya ihlali gerçekleştiren gibi) alan açılması da hedeflenir. DEMOS, GDA alanında bu yaklaşımı benimser, GDA’nın sınırlarının farkında olmakla birlikte bu mekanizmaların ihlallere yol açan eşitsizliklerin dönüştürülmesinde ve nihayetinde toplumsal barışın tesis edilmesinde oynayabileceği rolü önemser.